Jesteśmy zdeklarowanymi Italomaniakami, więc nasza percepcja jest już odpowiednio „skrzywiona”. Chcąc nie chcąc wyłapujemy z otoczenia wszystko to, co łączy się z Italią. Czasem bywa, że włoskie wątki same do nas przychodzą… Pojawiają się w miejscu i czasie zupełnie nieoczekiwanym.
Tak było z Ewą.
Wybrała się w końcu lata 2019 r. na Rodos.
Rodos, to Rodos. Wiadomo, grecka wyspa, pełna słońca i turystów. Może ktoś kojarzył ją jeszcze z „Doliną Motyli”… może ktoś miał niejasne wspomnienia z lekcji historii i coś tam słyszał o oblężeniu Rodos przez Turków… i to w zasadzie wszystko.
A tu Ewa przywiozła nam prawdziwą bombę: Rodos był włoski!!! Przez ponad 30 lat mieszkali tu kolonizatorzy włoscy i do dziś widoczne są ślady ich pobytu na wyspie!!!
Zdumieni, zaskoczeni i zaciekawieni wysłuchaliśmy relacji Ewy i małego wykładu z historii.
Rodos należy do archipelagu zwanego Dodekanez. Nazwa wskazuje na 12 wysp (największą jest Rodos), ale w rzeczywistości Archipelag Dodekanezu to 29 wysp, w tym 6 niezamieszkałych.
Wyspa oddalona tylko 20 km od wybrzeży Turcji, geograficzne należy do Azji. Zawsze była łakomym kąskiem dla różnych „przybyszów z zewnątrz” doceniających jej strategiczne położenie. Losy jej były burzliwe i dramatyczne, a kolejno władali nią Persowie, Grecy, Cesarstwo Rzymskie i Cesarstwo Bizantyjskie. Na początku XIV wieku na ponad dwa stulecia Rodos stał się bastionem Joannitów. Dopiero w pierwszym ćwierćwieczu XVI wieku, po 6-miesięcznym oblężeniu, Rodos zdobył Sulejman Wspaniały i na 400 lat wyspa znalazła się pod panowaniem Turków Osmańskich.
Nastał wiek XX. Imperium Osmańskie chyliło się ku upadkowi. W Europie, w której w końcu XIX wieku powstały nowe państwa narodowe, utrwalał się nowy ład. Włosi, wkrótce po zjednoczeniu w 1861 roku, zaczęli przejawiać ambicje mocarstwowe. Przejęli kilka wysepek na Morzu Śródziemnym, skolonizowali Erytreę i część Somalii. Wykorzystując słabnącą Turcję – a argumentem była dyskryminacja ludności włoskiej na terenach pod panowaniem Imperium Osmańskiego – we wrześniu 1911 roku wypowiedzieli Turcji wojnę. Tak naprawdę była to wojna o Libię. W maju 1912 roku zajęli Rodos. Po 13 miesiącach wojny podpisano pokój: Turcja wyszła z niej bardzo osłabiona i utraciła na rzecz Włoch prawie całą Libię – na jej terenie utworzono kolonię włoską. W odwecie Turcy wydalili ze swego terytorium ok. 70 000 Włochów dotychczas tu zamieszkujących. Na mocy traktatu pokojowego Włochy miały wycofać się z Dodekanezu, jednak tego postanowienia, wykorzystując słabą pozycję Turcji, nie dopełniły.
Ostatecznie władzę Włoch usankcjonowały klauzula do traktatu w Sevres (1920) i traktat w Lozannie w 1923 roku. Aż do 1943 roku, czyli do przegranej faszystowskich Włoch w II wojnie światowej, na Rodos rządzili Włosi. Formalnie – 20 lat, ale jeśli liczyć od 1912 roku, to aż 31!!!
A były to lata „kwitnącego” faszyzmu. Czego by nie mówić o tej epoce, to kilka działań było słusznych: Włosi dokonali znaczących zmian i ulepszeń infrastruktury na wyspie. Budowali drogi, szpitale, wodociągi, wybudowano elektrownię (i wprowadzono elektryczność), wzięto się również za renowację zabytków. Budowano porty, wprowadzono nowy plan miejski i przepisy prawa budowlanego. W 1936 roku Włochów na wyspie było ok. 7 tysięcy (na 130 tys. mieszkańców).
Dziś jeszcze można podziwiać budynki wzniesione przez Włochów w stylu klasycyzmu modernistycznego typowego dla faszystowskich Włoch, który inspiracje czerpał z renesansu. Większość znajduje się w stolicy wyspy, mieście Rodos ( m. in. Pałac Sprawiedliwości (1924), Teatr Pucciniego (1937), ale również Sukiennice (1925) i Pałac Gubernatora (1927). Piękne termy w Kalithea w stylu architektury weneckiej to dzieło Włochów. Odbudowali również Stare Miasto i Akropol w Lindos.
Jednym z najważniejszych i najczęściej odwiedzanych obiektów zabytkowych w Rodos i na Rodos jest Pałac Wielkiego Mistrza Zakonu Rycerzy Rodos. Potężny Zakon Joannitów władał Wyspą przez 200 lat (10 pokoleń!), a dla swojego Wielkiego Mistrza i jego świty zbudował w XIV wieku, wykorzystując wcześniej istniejącą bizantyjską Cytadelę, potężny pałac-twierdzę. Jest to wielki budynek na planie prostokąta. W czasach zagrożenia służył wszystkim mieszkańcom Wyspy, a w czasach osmańskich został przekształcony na więzienie. W XIX wieku został niemal doszczętnie zburzony na skutek przypadkowego wybuchu prochu. Swój obecny, świetny wygląd budowla zawdzięcza latom włoskiej okupacji. Włoski gubernator Cesare Maria de Vecchi postanowił wskrzesić z ruin dawny pałac i uczynić z niego oficjalną letnią rezydencję dla króla Włoch, Wiktora Emanuela III, a później dla Benito Mussoliniego!!! Pałac odbudowano według oryginalnych, dawnych planów. Obecnie jest tam muzeum.
Kolonizatorzy postanowili ożywić czy wręcz stworzyć turystykę na wyspie i w tym celu wybudowali kilka hoteli i kasyno. W 1927 r. otwarto słynny hotel ROSE, a dwa lata później kasyno w budynku hotelu. Hotel był świadkiem ważnych wydarzeń historycznych – to tu w 1948 roku podpisano traktat ustanawiający powstanie państwa Izrael. W pewnym okresie drogą lotniczą przybywało tu z Rzymu liczne, zamożne towarzystwo, by zażywać rozrywki i trwonić fortuny.
Powstały cztery włoskie wsie rolne: San Benedetto, San Marco, Poveragno i Profitis Ilias – Campochiaro. Każdy rolnik włoski otrzymywał działkę i dom. W San Marco, której obecnie już nie ma, na 500 hektarach uprawiano zboże, owoce i oliwki. Wieś posiadała kościół katolicki, ratusz, sklep spożywczy oraz szkołę. Jako ślady innych trzech wiosek, po dawnych osadnikach pozostały niszczejące budynki, aleje eukaliptusowe i plantacje pomarańczy.
Rodos był systemowo kolonizowany i poddawany italianizacji. Dobre początkowo stosunki z miejscową ludnością stopniowo ulegały pogorszeniu, a wraz z umacnianiem się faszyzmu stawały się coraz trudniejsze (aż do – niesławnej pamięci – doprowadzenia do deportacji ok. 1600 Żydów z Rodos przez hitlerowców w roku 1944).
- Wyspy uzyskały nazwę „Włoskie Wyspy Egejskie” (1923 r.) i ich status prawny był niejasny. Podlegały włoskiemu Ministerstwu Spraw Zagranicznych, a nie Ministerstwu d. s. Kolonii. W języku prawa zostały nazwane „posesją” i nie były postrzegane przez ówczesny rząd włoski ani jako część Włoch, ani jako kolonia.
- Rdzennym mieszkańcom Wysp (Grekom) masowo nadawano tzw. „mniejsze obywatelstwo włoskie”, które dawało inne prawa, niż posiadaczom normalnego obywatelstwa. To „normalne” nadawano później, jako nagrodę, tym mieszkańcom wysp, którzy współpracowali czynnie z administracją włoską.
- Dekretem z 1929 roku konfiskowano wszystkie nieuprawiane ziemie, by przekazać je napływającym kolonizatorom włoskim.
- Prawie wszystkie organizacje lokalne zostały zawieszone.
- Udzielono pomocy w założeniu na Rodos Arcybiskupstwa Rzymskokatolickiego i podjęto próbę kontroli kościoła prawosławnego.
- Ludność lokalna reprezentowana była przez Radę Burmistrzów posiadającą tylko uprawnienia konsultacyjne, a zbierała się tylko raz w roku i to w obecności gubernatora.
- Wymiar sprawiedliwości został zorganizowany na wzór włoski z wydzielonymi sądami dla ludności wyznania prawosławnego, muzułmańskiego i żydowskiego.
- Wprowadzono zarządzenie uznające tylko włoskie dyplomy ukończenia studiów, co miało znaczący wpływ na możliwości zatrudnienia.
- Zwiększono wynagrodzenia dla nauczycieli włoskich szkół, a później wprowadzono tylko nauczanie w języku włoskim i obowiązkowe używanie języka włoskiego.
- Zmieniano imiona mieszkańców na włosko brzmiące, np. Karpathos na Scarpanto.
- Za nielegalne uważało się wywieszanie greckiej flagi – zapoczątkowało to malowanie posesji na kolory niebieski i biały, jako wyraz patriotyzmu i buntu.
Opowieść Ewy uświadomiła nam, jak mało jeszcze wiemy o nieodległej przecież historii Włoch i wyzwoliła w nas chęć dalszego zgłębiania tematu. Jeśli ktoś kiedyś pojedzie na wakacje na Rodos, to będzie bogatszy o dopiero co pozyskaną wiedzę.
Przypisy
1. https://pl.wikipedia.org/wiki/Dodekanez
2. https://pl.wikipedia.org/wiki/Wojna_w%C5%82osko-turecka
3. https://pl.wikipedia.org/wiki/Rodos_(wyspa)
4. https://forum.gazeta.pl/forum/w,175,150904069,150904069,Wyspy_Dodekanezu.html
5. https://rodos.wiemgdziejade.pl/historia_i_kultura_rodos/historia_rodos
6. https://bemvoyage.pl/atrakcje-rodos-czyli-co-warto-zobaczyc-na-wyspie-slonca/#
7. https://wysparodos.com/historia-wyspy/
8. https://translate.google.com/translate?hl=pl&sl=it&u=http://www.novecento.org/didattica-in-classe/una-faccia-una-razza-loccupazione-italiana-del-dodecaneso-3500/&prev=search
9. http://rodosguide.pl/historia/
10. https://wysparodos.com/paac-wielkich-mistrzow/
11. https://en.wikipedia.org/wiki/Palace_of_the_Grand_Master_of_the_Knights_of_Rhodes
12. https://pl.wikipedia.org/wiki/Cesare_Maria_de_Vecchi
13. Zdjęcie tytułowe Wikimedia – Bgag Grece
