Maja przygotowała nam historię opery, która narodziła się w Jej ukochanej Florencji za rządów Medyceuszy, a rządzili bardzo długo, bo ok. 500 lat (1200-1700 r.) i za ich rządów we Florencji i Toskanii narodził się renesans i właśnie z renesansowych maskarad karnawałowych, które przerodziły się w widowiska dramatyczne, wywodzi się opera.
Powstanie opery zawdzięczamy działalności grupy kompozytorów, filozofów, poetów i muzyków włoskich z końca XVI wieku, nazywanej Cameratą Florencką (Camerata Florentina) skupioną wokół mecenasa, humanisty, hrabiego Giovanniego Bardiego. Postulowali oni skonstruowanie przedstawienia z udziałem muzyki, ale było to niemożliwe, dopóki w muzyce panowała polifonia. Wielogłosowość polifoniczna nie pozwalała na czytelne i wyraziste prezentowanie tekstu i poprowadzenie dramaturgii przedstawienia.
Podstawowym celem działania Cameraty, której posiedzenia zaczęły odbywać się w 1576 r., było badanie kultury antycznej i wskrzeszenie starożytnego greckiego teatru muzycznego. Renesans zainteresował się antykiem i muzyką antyczną, ale fascynowano się zwykle mitologią, rzeźbą czy architekturą antyczną, natomiast muzyka antyczna pozostawała zupełnie nieznana. Powód był prosty: z zabytków muzyki antycznej nie zachowało się prawie nic, a to, co się zachowało, było trudne do rozszyfrowania i wykonania.
Pierwszym świadectwem pojawienia się wielogłosowości we Włoszech był traktat Guido z Arezzo Micrologus (ok. 1040 r.), do którego wiedzy sięgali członkowie Cameraty.
Guido z Arezzo, benedyktyński mnich, był teoretykiem muzyki, opracował streszczenie reguł rytmiki, napisał pełny traktat o muzyce, doskonalił zapis nutowy i wprowadził nową metodę śpiewu – solmizację, czyli znane wszystkim: do, re, mi, fa, sol, la si.
Guido przypisuje się wynalezienie “ręki guidońskiej”, powszechnie stosowanego systemu mnemonicznego, w którym nazwy nut są mapowane na części ludzkiej ręki. Używanie określonych stawów dłoni i palców zmieniło sposób uczenia się i zapamiętywania sylab solmizacyjnych.
W 1581 r. członek Cameraty Vincenzo Galilei opublikował dzieło teoretyczne Dialogo della musica antica e della moderna, w którym ogłosił odnaleziony przez Girolama Mei starożytny utwór – hymny kreteńskiego kitarzysty (grający na kitarze podobnej do liry) Mesomedesa z II w. n. e. Był to pierwszy opublikowany w czasach nowożytnych zabytek muzyki antycznej.
Na podstawie wiedzy teoretycznej i swojego wyobrażenia muzyki starożytnej, członkowie Cameraty wykształcili nowy styl muzyki – monodię akompaniowaną, czyli deklamacyjny śpiew z towarzyszeniem rozłożonych akordów instrumentu strunowego (lutnia, klawesyn, chitarrone).
Po raz pierwszy spektakl operowy wystawiony został w karnawale 1598 r. w pałacu Jacopa Corsiego we Florencji. Było to oparte na fragmencie Metamorfoz Owidiusza sceniczne dzieło muzyczne Dafne Jacopo Periego członka Cameraty, ale większość opery niestety zaginęła.
W 1600 r. Jacopo Peri wystawił swoją nową operę, Euridice (Eurydyka) w pałacu Pittich we Florencji z okazji wesela Marii de Medici i Henryka IV. Autorem libretta obydwu oper był Ottavio Rinucci, poeta, członek Cameraty. To dzieło dochowało się do współczesności. Premiera Euridice uważana jest za początek nowego gatunku muzycznego – opery.
Współcześnie coraz częściej jednak pojawiają się komentarze, iż florencka rewolucja nie doszłaby do skutku, gdyby nie geniusz Claudio Monteverdiego, który nazywany bywa „ojcem opery”. Kompozytor nie był bezpośrednio związany z Cameratą, ale wykorzystując swój talent madrygalisty, połączył elementy dawnego i nowego stylu, nadając nowej koncepcji śpiewu postać dramatycznego recytatywu i arii.
Dzieła operowe Monteverdiego stały się punktem wyjścia dla rozwoju nowożytnego dramatu muzycznego. Jego pierwsze dzieło dramatyczne – Orfeusz (określony przez twórcę jako favola in musica – umuzyczniona baśń), uznawane jest za pierwszą mistrzowską operę, a dzień premiery Orfeusza na dworze Gonzagów w Mantui 24 lutego 1607 r. to równocześnie właściwe narodziny opery. Monteverdi rozwinął i wzbogacił instrumentację, podporządkowując jej kolorystykę poszczególnym sytuacjom scenicznym. Do elementów nowych należy szczegółowo rozpisana partytura. Z Cameratą Florencką łączy Monteverdiego zakorzenienie w mitologicznej tematyce oraz zastosowanie monodii akompaniowanej. Ponadto nawiązał do elementów polifonicznych.
Na gruncie muzyki operowej Monteverdi był prawdziwie wielką, genialną indywidualnością; on też wprowadził tę formę muzyczną na właściwą drogę.
Opera jako nowy gatunek muzyczny cieszyła się olbrzymią popularnością, przybierając indywidualną postać w zależności od ośrodka, w którym ją uprawiano. Początkowo opery wykonywano w komnatach pałacowych, a w 1632 r. otwarto w Wenecji pierwszy publiczny teatr operowy Teatro San Cassiano, co przyczyniło się do umasowienia sztuki, uproszczenia warstwy literackiej przedstawień i uwypuklenia zewnętrznego popisu.
Na przedstawienia nowych oper z udziałem najznakomitszych ówczesnych śpiewaków zjeżdżali się w karnawale entuzjaści tej sztuki z całej Europy. Była to atrakcja tak wielka, że u schyłku XVII wieku w Wenecji działało 16 teatrów operowych, a Wenecja uznawana była za stolicę opery na świecie. Inscenizacje bywały bardzo spektakularne, co umożliwiało finansowe wspieranie teatrów przez najbogatszych wenecjan. Obliczono, że do końca XVII wieku wystawiono tu około 360 dzieł, najczęściej komponowanych specjalnie dla weneckich oper.
Pod koniec XVIII wieku Wenecja utraciła na znaczeniu, ale nadal uważana była za jedno z trzech włoskich miast, obok Neapolu i Mediolanu, najważniejszych dla opery. Wystawiano tu dzieła najwybitniejszych kompozytorów i tam właśnie premiery miały opery m. in. Giuseppe Verdiego.
Przypisy
1. Zdjęcie tytułowe – Koncert w teatrze Argentina w Rzymie w 1747 r. obraz Giovanni Paolo Pannini
2. https://sites.google.com/site/jarice18thcmusic/4-carnival-opera-in-rome-and-venice
3. www.britannica.com
4. https://pl.wikipedia.org/wiki/Camerata_florencka
5. https://epodreczniki.pl/a/camerata-florencka—poczatki-opery/DBHpTNu4f
6. https://pl.wikipedia.org/wiki/Orfeusz_(opera)
7. http://www.encyklopediateatru.pl/autorzy/1053/claudio-monteverdi
8. https://pl.wikipedia.org/wiki/Wenecja
2 komentarze