Pier Paolo Pasolini subiektywnie

Na naszym spotkaniu 18 stycznia 2023 zajęliśmy się tematem planowanym od dawna, czyli przedstawieniem sylwetki Pier Paolo Pasoliniego. Planowaliśmy omówić go w 2022 roku – roku rocznicowym (100. rocznica urodzin), ale się nie udało. Spóźniliśmy się tylko troszeczkę…
Wzięłam na siebie rolę moderatora tego spotkania, bo materiał jest bardzo obszerny i trzeba było jakoś zapanować nad porządkiem naszych wypowiedzi. Wcześniej poprosiłam Grupę, by przygotowała się czytając to, co się da o PPP i oglądając jego filmy. Puściłam w obieg karteczki z cytatami z PPP, bo chciałam, by to, o czym będziemy mówić, było potwierdzane jego słowami. Każdemu dostał się jeden dłuższy, albo dwa krótsze cytaty.
Zaznaczyłam na wstępie, że jestem przekonana, że gdyby nie to, że w 2022 roku była 100. rocznica urodzin PPP i sporo się o nim mówiło, to my pewnie byśmy po niego nie sięgnęli i byłaby to wielka szkoda, bo była to postać szczególna.
„Pasolini to najbardziej rozpoznawalna figura, jaka pojawiła się we włoskiej sztuce i literaturze po II wojnie światowej” – to napisała o Pasolinim Susan Sontag.
Przygotowałam krótką prezentację w PowerPoint. Nie sylwetki PPP, ale jego obrazów, bo o wszystkim można sobie opowiedzieć, ale nie o malarstwie. Trudno mi było, i to potwierdziła Basia, znaleźć obrazy Pasoliniego, bo najczęściej trafiałam na namalowane jego podobizny, a nie obrazy, których był autorem. Znalazłam jednak kilka i wszyscy orzekliśmy, że jest to malarstwo bardzo ciekawe, robiące na odbiorcy wrażenie, niosące spory ładunek emocji. Boguś poprosił, bym czytała tytuły tych obrazów, ale nie mogłam spełnić jego prośby, bo tych tytułów po prostu nigdzie nie znalazłam. Basia powiedziała, że nie zdziwiłoby jej, gdyby one po prostu tytułów nie miały (w niniejszym opracowaniu podaję tytuły włoskie, które znalazłam później).

Omawianie sylwetki Pasoliniego zaczęliśmy od pytania: co o nim wiemy? Ewa, jako pierwsza, spróbowała syntetycznie przedstawić notę biograficzną. Kolejne osoby włączały się do rozmowy, dorzucając to, co na dany temat wiedziały. Próbowaliśmy poruszać się według planu:
1. Krótka nota biograficzna
2. Rodzina – jego relacje z ojcem i matką
3. Poglądy polityczne
4. Stosunek do wiary
5. Orientacja seksualna
6. Pasolini i jego spuścizna
– malarstwo
– poezja
– publicystyka
– film
7. Śmierć

Wątki nam się przeplatały, nasuwały różne skojarzenia i wydobywały z nas emocje. Ela nie mogła pogodzić się z tym, że esteta-Pasolini chętnie odwiedzał ubogie dzielnice, dzielnice slumsów i szukał kontaktów seksualnych z biednymi, zaniedbanymi chłopcami z nizin społecznych. Na to Ewa powiedziała, że jednak nie do końca utożsamiał się z biedakami i wykluczonymi, bo „miał wypasioną brykę”. Janusz na to, że estetyka Pasoliniego jest trudna do zaakceptowania i rozumie, że może budzić wątpliwości. Rozmawialiśmy o jego homoseksualizmie, który naznaczył całe jego życie ze śmiercią włącznie i o poglądach politycznych, krytyce kapitalizmu i konsumpcjonizmu, o stosunku do wiary. O tym, że nauczył się dialektu friulińskiego, w którym, ku wściekłości ojca, rozmawiał z matką (ojciec dialektu nie znał). Beatka doczytała się gdzieś, że PPP miał odrobinę słowiańskiej, a konkretnie polskiej krwi, bo jego babka ze strony matki miała przelotny romans z żołnierzem napoleońskim, Polakiem, i w wyniku tego romansu narodziło się dziecię, czyli matka PPP. Omówiliśmy szczególną więź, jaka całe życie łączyła PPP z matką, którą kochał miłością bałwochwalczą, o trudnych relacjach z ojcem i o śmierci młodszego brata w czasie wojny, o którą PPP się obwiniał i która zaciążyła na jego życiu. Do naszych wypowiedzi dołączaliśmy odpowiednie cytaty, ilustrujące słowami naszego bohatera przemyślenia, fakty i sprzeczności jego życia. Co chwilę nawiązywaliśmy do jego filmów, których wspólnie obejrzeliśmy kilka i mieliśmy na ten temat już wyrobiony pogląd. W pewnym momencie, gdy była mowa o spuściźnie, przeczytałam bardzo długi wiersz, który znalazłam w sieci. Zaznaczyłam, i to potwierdziło kilka osób, że bardzo trudno jest dotrzeć do jego wierszy, bo nakłady tomików poezji są dawno wyczerpane, a w internecie dostępny jest w zasadzie tylko ten wiersz, który przeczytałam: „Wersy Testamentu”.

Wersy Testamentu
Samotność: trzeba być bardzo silnym
żeby kochać samotność; trzeba mieć mocne nogi
i nie zwyczajną odporność; nie należy ryzykować
przeziębienia, grypy ani bólu gardła; nie należy bać się
porywaczy ani zabójców; jeśli przyjdzie ci chodzić
całe popołudnie a może cały wieczór,
zrób to jakby nie zdając sobie z tego sprawy; usiąść nie ma gdzie;
zwłaszcza zimą; gdy wieje wiatr nad mokrą trawą,
a kamienie, wśród śmieci, są mokre i ubłocone;
żadnej pociechy, co do tego nie ma wątpliwości,
poza tą, że ma się przed sobą cały dzień i noc
bez jakichkolwiek obowiązków i limitów.
Seks jest pretekstem. I żeby nie wiem jak liczne były spotkania
– także i zimą jest ich wiele,
na ulicach pozostawionych wiatrowi,
między zwałami śmieci naprzeciw dalekich domów
te spotkania, to tylko chwile samotności;
im bardziej gorące i żywe jest usłużne ciało,
które namaszcza nasieniem i odchodzi,
tym chłodniejsza i martwa jest rozkoszna pustka wokół;
to ona napełnia radością jak cudowny wiatr.
a nie uśmiech niewinny lub posępna przemoc
tego, który odchodzi; niesie on z sobą młodość
niezmiernie młodą; i w tym jest nieludzki,
gdyż nie zostawia śladów, czy też, zostawia tylko jeden ślad,
zawsze ten sam we wszystkich porach roku.
Chłopak w swoich pierwszych miłościach
nie jest niczym innym jak płodnością świata.
To świat z nim w ten sposób przybywa; pojawia się i znika,
jak kształt, który się zmienia. Wszystko pozostaje nietknięte,
i ty możesz przebiec pół miasta, nie odnajdziesz go więcej;
akt został spełniony, jego powtarzanie jest rytuałem. Przeto
samotność jest jeszcze większa, gdy cały tłum
oczekuje na swą kolej: rzeczywiście rośnie liczba zniknięć –
odejście jest ucieczką – i to co nastąpi ciąży nad teraźniejszością
jak obowiązek, ofiara składana woli śmierci.
Jednak, w miarę starzenia, zaczyna się odczuwać zmęczenie,
zwłaszcza w chwili gdy przeszła godzina kolacji,
a dla ciebie nic się nie zmieniło; wtedy o byle co krzyczałbyś lub płakał:
i byłoby to wielkie gdyby nie było właśnie tylko zmęczeniem,
a może odrobiną głodu. Wielkie, gdyż oznaczałoby to,
że twoje pragnienie samotności nie może już być spełnione,
a zatem, co cię czeka, jeśli to co nie jest uważane za samotność,
jest prawdziwą samotnością, samotnością której nie możesz zaakceptować?
Nie ma takiej kolacji, obiadu czy rzeczy na świecie,
która byłaby warta chodzenia bez celu po nędznych ulicach,
gdzie trzeba być nieszczęśliwym i silnym, psom równy.

Pier Paolo Pasolini
przełożył Józef Opalski

Kilka osób stwierdziło, że nie do końca rozumie ten utwór, a ja bym się zdziwiła, gdyby ktoś powiedział, że wszystko zrozumiał. Na pewno z tego wiersza wyziera przerażająca samotność. Lektura ta spowodowała, że zaczęliśmy przytaczać cytaty dotyczące stosunku PPP do śmierci i do wolności. Czasem były to trudne wypowiedzi filozofa i musieliśmy się chwilę zastanowić nad ich odbiorem, nad znaczeniem, które czasem każdy odkrywał inne. „ Wolność jest tylko wolnością wyboru śmierci”. „Wolność to zamach na zachowawczość”. Joasia powiedziała, że jego wolność była walką przeciw… inercji, zachowawczości…. Że pomimo rozdarcia doskonale wiedział, czego szuka, że szukał człowieka, że lubił ludzi i ich szukał. Złożony był również jego stosunek do wiary : „Jeżeli wiesz, że jestem niewierzący, to znasz mnie lepiej niż ja sam. Być może i jestem człowiekiem niewierzącym, ale takim, który tęskni za wiarą.”
Opowiadaliśmy sobie o jego życiu, które całe było sprzeciwem i walką. Był rozdarty pomiędzy sprzecznościami. Ciągnęło go do slumsów, do ludzi wykluczonych, ale przecież mieszkał wygodnie, jeździł dobrym samochodem. Joasia powiedziała, że trudno to oceniać, ale w zasadzie dlaczego miałby żyć inaczej, Janusz poparł jej słowa uświadamiając nam, że przecież obracał się w świecie kultury, filmu, że producenci powierzali mu spore kwoty i musiał swym wyglądem, sposobem życia potwierdzać status społeczny, by mu zaufano. W pewnym momencie Ewa bardziej stwierdziła, niż zapytała, że nie przeszkadzają nam jego swobodne sposoby wyrazu. Stwierdziliśmy, że nie, że nawet w jakiś sposób nam się to podoba, a Ewa na to, że z tego wniosek, że nasza grupa to grupa ludzi, „którym nie jest ciasno w życiu”. Że lubimy poznawać nowe rzeczy, odkrywać, poszukiwać. – No przecież po to się tu spotykamy – odpowiedzieliśmy. Beatka miała do powiedzenia kilka słów o jego relacjach z Orianą Fallaci, które ulegały ewolucji. I tak powoli doszliśmy do końca jego życia, czyli do straszliwej śmierci, w której pierwotną oficjalną wersję Fallaci jako pierwsza nie uwierzyła. Jeszcze zanim zaczęliśmy o tym mówić, opowiedzieliśmy sobie o jego filmach, które oglądaliśmy. Każdy miał coś do powiedzenia. Basia przytoczyła wypowiedzi swojej córki, która jest niedyplomowanym filmoznawcą (Basiu, chyba tak mogę o Uli powiedzieć) i ma wyrobiony pogląd na Pasoliniego i poszczególne jego filmy. I tak, Ula twierdzi, że „Salo” w porównaniu z „Kaligulą”, jest poważnym filmem o czymś i przeciwko czemuś, podczas gdy aktorzy grający w „Kaliguli” do dziś się tego wstydzą. Rozmawialiśmy o ostatnim jego filmie „Salo. 120 dni Sodomy” w kontekście jego strasznej śmierci i o samej śmierci. Jarosław Mikołajewski w jakiejś audycji powiedział, że gdyby nie śmierć taka właśnie, a nie inna, to świat by zapomniał o Pasolinim. Nie wiem, czy naprawdę tak by było, ale może rzeczywiście mówiłoby się o nim mniej. Franek przytoczył cytat: „…śmierć nadaje życiu sens”. Joasia przeczytała cytat wstrząsający, który był jakby przepowiednią (5 lat przed śmiercią) tego, co naprawdę się wydarzyło.
„Jest święto. A ja w proteście chcę umrzeć z upokorzenia. Chcę, aby znaleźli mnie martwego, ze sterczącym penisem, ze spuszczonymi spodniami poplamionymi białą spermą, pośród zboża zabarwionego krwistoczerwoną posoką. I jestem przekonany, że moje ostatnie przedstawienie – którego będę jedynym aktorem i jedynym widzem, w rzece, nad którą nikt nie przychodzi – nabierze znaczenia”
Poznaliśmy również nowe informacje z 2022 roku, które rzucają inne światło na przyczynę śmierci. Tak czy inaczej, pewnie sporo czasu upłynie, zanim tajemnica śmierci Pier Paolo Pasoliniego zostanie do końca wyjaśniona. O ile zostanie.
Słowem, które chyba najlepiej określa Pier Paolo Pasoliniego jest – jak powiedziała Basia – oksymoron.

Pier Paolo Pasolini syntetycznie

* Ur. 5 marca 1922 w Bolonii, zm. 2 listopada 1975 w Rzymie – włoski pisarz, dramaturg, malarz, poeta, scenarzysta i reżyser filmowy, prezentujący w filmach poglądy lewicowe i zaangażowanie społeczno-polityczne.
* Z wykształcenia filolog i lingwista romański. Skończył filologię romańską na uniwersytecie w Bolonii. Był jednym z najbardziej znanych intelektualistów swojego pokolenia. Uznawany za nonkonformistę i twórcę kontrowersyjnego.
* Był pisarzem (6 powieści), dramaturgiem (6 dramatów), artystą malarzem, poetą (7 zbiorów poezji), filozofem (wiele rozpraw filozoficznych), eseistą (eseje w prasie codziennej przez wiele lat), scenarzystą (50 scenariuszy), reżyserem (26 filmów), twórcą wielu filmów dokumentalnych.
* Najważniejszą osobą w jego życiu była matka, którą kochał bałwochwalczą miłością. Obsadził ją w roli Matki Chrystusa w filmie “Ewangelia wg Św. Mateusza”. Z ojcem – faszystą miał trudne relacje, nie spotkali się po roku 1950, gdy wraz z matką przeniósł się do Rzymu. Młodszy brat Guido zginął pod koniec wojny w porachunkach między dwiema zwalczającymi się frakcjami bojówek komunistycznych. Pier Paolo już zawsze obwiniał się o jego śmierć.
* Był homoseksualistą. Za próbę uwiedzenia ucznia (nieudowodnioną) wyrzucono go z posady nauczyciela i z partii komunistycznej. Homoseksualizm naznaczył jego życie, był dla niego krzyżem i miał związek z okrutną śmiercią.
* Był jednocześnie chrześcijaninem i marksistą. Określał się jako agnostyk. Bliskie mu były idee komunizmu, ale potępił wejście wojsk radzieckich do Czechosłowacji w 1968 roku.
* Wolność jednostki była dla niego niezwykle ważna. Samą wolność rozumiał jako wolność wyboru rodzaju śmierci. Afirmował życie, jednocześnie ulegając fascynacji śmiercią.
* Całe jego życie było walką i to walką bezkompromisową. Mówił, co myśli, krytykował, wytykał błędy i słabości, naraził się wielu wpływowym osobom z każdej strony sceny politycznej. 36 razy stawał przed sądem (zarzuty za twórczość i zachowanie).
* Z bólem obserwował przemiany społeczno-obyczajowo-polityczno-ekonomiczne, jakie następowały we Włoszech po II wojnie światowej. Uważał, że jeśli człowiek pójdzie w kierunku materializmu, to coś się w nim zatraci. Uważał, że kapitalizm jest gorszy od faszyzmu, że dawne Włochy i włoskość pamiętana z dzieciństwa giną i jest to wielka strata dla państwa i narodu. Odrzucał współczesne Włochy. Był homoseksualnym hedonistą gardzącym kulturą konsumpcyjną.
* Był człowiekiem głęboko nieszczęśliwym i samotnym.
* Zmarł śmiercią tragiczną w nocy z 1/2 listopada 1975 roku. Na plaży w Ostii znaleziono jego zmasakrowane zwłoki. Tajemnica tej śmierci nie została do dziś rozwiązana.
* Tego kontrowersyjnego twórcę, pełnego sprzeczności i wewnętrznego rozdarcia najlepiej określa słowo OKSYMORON.

Przypisy

1. Zdjęcie tytułowe – Pier Paolo Pasolini – Centro Studi Pier Paolo Pasolini
2. https://malowane-wierszem.blogspot.com/2014/03/wersy-testamentu-pier-paolo-pasolini.html
3. https://pl.wikipedia.org/wiki/Pier_Paolo_Pasolini
4. https://www.filmweb.pl/person/Pier+Paolo+Pasolini-42858
5. https://pl.wikiquote.org/wiki/Pier_Paolo_Pasolini
6. https://lente-magazyn.com/pier-paolo-pasolini-samotnosc-proroka/
7. https://it.wikipedia.org/wiki/Pier_Paolo_Pasolini
8. http://www.centrostudipierpaolopasolinicasarsa.it/risorse/fondo-pier-paolo-pasolini/
9. https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/handle/item/195694
10. https://www.firenze1903.it/anticipazioni-pasolini-pittore-a-ottobre-alla-galleria-darte-moderna-di-roma/
11. https://film.interia.pl/wiadomosci/news-pier-paolo-pasolini-czy-skandalista-kina-zaaranzowal-wlasna-,nId,1842498
12. https://www.artribune.com/arti-visive/2022/04/pier-paolo-pasolini-pittore/
13. https://nakanapie.pl/autorzy/pier-paolo-pasolinihttps://polskieradio24.pl/130/5557/Artykul/2099375,zycie-i-tworczosc-piera-paola-pasoliniego-swoje-zycie-traktowal-jako-dzielo-sztuki
14. https://film.interia.pl/wiadomosci/news-pier-paolo-pasolini-skandalista-z-misja,nId,5869906
15. https://kultura.onet.pl/film/wywiady-i-artykuly/pasolini-seks-faszyzm-i-rewolucja/s9m6emx