Prezentowane tutaj polecenie książki jest bardzo nietypowe, ponieważ jest poszerzoną relacją z naszego spotkania Italomanii w Klubotece jakie odbyło się 16 lutego 2022 r. Oddaje ono klimat naszych spotkań.
Maja powitała nas czekoladowymi ciasteczkami z daru Kluboteki dla Italomanii i przeszła do karkołomnego, jak to określiła, zadania przybliżenia nam „Boskiej Komedii” Dantego w najnowszym tłumaczeniu Jarosława Mikołajewskiego – italianisty, poety, dziennikarza, powieściopisarza, dramaturga, tłumacza z języka włoskiego, laureata wielu nagród literackich.
Maja, zabierając się do lektury postanowiła sobie twardo, że nie straci przy lekturze ani słowa i czytała ten owiany legendą siedmiuset lat poemat ponad miesiąc i zmieściła się w ten sposób w Roku Dantego, który trwa do 25 marca 2022 r.
Stwierdziliśmy zgodnie, że ponad miesiąc na tak gęste dzieło to jest krótko! Naprawdę jesteśmy pod wrażeniem, bo nie wiem, czy ktokolwiek z nas szarpnie się na takie wyzwanie. Poza tym czytanie to jedno, a opracowanie takiego niezwykłego materiału do prezentacji to zupełnie inna bajka i to z wysokiej półki!
Maja przygotowała dla nas wciągające niespodzianki, ale najpierw było wprowadzenie.
Dante Alighieri (1265-1321) pisał „Boską Komedię” (wł. Divina Commedia) przez 13 lat w latach 1308-1321 prawie do końca swojego życia, za to przekład trwał 31 lat (!) i w jego ukończeniu pomogła pandemia, do czego przyznawał się Jarosław Mikołajewski w wywiadach. To jeden z niewielu plusów tej zarazy i związanej z nią izolacji. Podkreślali to np. wszyscy uczestnicy ostatniego Konkursu Chopinowskiego, a szczególnie zwycięzca Bruce Liu. Jurorzy zgodnie twierdzili, że nie pamiętają konkursu na tak wysokim artystycznym poziomie.
Sądzę, że zbliżające się obchody 700. rocznicy śmierci Dantego też mogły być skutecznym przyspieszaczem.
Ponieważ Beatka w dalszej części prezentacji Mai wspomniała o synach Dantego to tutaj na początku umieszczę informację, że Dante ożenił się rok po śmierci Beatrycze w wieku dwudziestu lat, miał trzech synów Giovanniego, Jacopo, Pietro i jedyną córkę Antonię, która została zakonnicą o imieniu Siostra Beatrycze… Małżeństwo Dantego z Gemmą, córką Messera Manetto Donati zostało zaaranżowane, kiedy miał 12 lat, a podczas jego trwania Dante nie napisał ani jednego wersu dla swojej żony.
„Boska Komedia” jest syntezą średniowiecznej myśli filozoficznej, historycznej, teologicznej oraz panoramą świata. Jako arcydzieło literatury włoskiej należy do klasyki światowej i wywarła znaczny wpływ na ewolucję większości dziedzin kultury nowożytnej.
Jak stwierdziła Maja – tak naprawdę ten poemat jest reportażem zapełnionym setkami postaci współczesnych Dantemu i zapełnionym też współczesnymi Dantemu wydarzeniami. Dante – zdaniem Jarosława Mikołajewskiego – nigdzie nie napisał, że świat, o którym opowiada, był snem, czy przestrzenią wyobraźni. W niemal każdym wersie zaświadcza, że nie jest fantastą, lecz świadkiem, obserwatorem, reporterem. I jeśli wierzyć tej perspektywie, w 1321 r., roku śmierci Dantego, w którym ukończył dzieło, ludzie żyjący na ziemi dostali od niego jedyne w historii świadectwo wędrówki przez całe zaświaty, od początku do końca.
I ten szczególny reportaż z wędrówki w przekładzie Jarosława Mikołajewskiego zachwycił Maję!
Na reportażowy i prozatorski charakter przekładu miała też wpływ przyjaźń Jarosława Mikołajewskiego z Ryszardem Kapuścińskim – powiedzieliśmy sobie kiedyś z Ryszardem Kapuścińskim przy whisky, że „Boska Komedia” to reportaż z Piekła, Czyśćca i Raju. A w reportażu najważniejsze jest to, co zobaczone, usłyszane, wywąchane. Co do szczegółu.
W tłumaczeniu Mikołajewskiego nie ma w ogóle przypisów i jest to celowy zabieg. Dla Mai było to bardzo ważne. Dodałam informację, którą już przekazywałam po promocji książki w PEN Clubie, że powstała kiedyś idea, aby do każdej ze stu pieśni wydać osobny tom przypisów, wyszły trzy tomy i na szczęście na tym się skończyło. Uczestnicy spotkania byli zgodni co do tego, że przypisy zabijają lekturę.
Dante Alighieri nazwał swoje dzieło po prostu „Komedia”. Wiązało się to ze średniowiecznym postrzeganiem tego typu utworów. Uważano wtedy, iż każdy utwór mający dobre zakończenie, jest komedią. Uzupełnienie tytułu dzieła o przymiotnik „Boska” powstało 20 lat po śmierci Dantego, a wprowadził je i zadecydował o jego trwałości Giovanni Boccaccio (znany z „Dekameronu”). Miało ono oddać cześć twórcy dzieła i jego niezwykłej wyobraźni oraz kunsztowi poetyckiemu. Pierwsze wydanie drukiem „Boskiej Komedii” w języku włoskim wyszło w 1472 r. we włoskim Foligno, z warsztatu pochodzącego z Moguncji typografa Johannesa Numeistra.
Poemat skomponowany jest w sposób wirtuozerski i opiera się na trójce i jej wielokrotnościach. Poemat jest tryptykiem – składa się z trzech ksiąg (cantiche), każdą część tworzą 33 pieśni (wł. canti) (co daje 99 pieśni, a wraz z pieśnią wstępną – 100), zaś każda z nich pisana jest tercyną – strofą trzywersową. Liczba 3, kluczowa dla budowy utworu, jest symbolem Trójcy Świętej (łac. Trinitas), a liczba 100 (10²) symbolizuje doskonałość (łac. idealitas). Akcja poematu trwa trzy dni i trzy noce.
Jeśli chodzi o tercynę to badacze uważają, iż to właśnie Dante po raz pierwszy zastosował ten rodzaj podziału stroficznego.
Dante napisał „Komedię” w volgare, czyli w tworzącym się właśnie języku włoskim, narodowym, w jego odmianie toskańskiej literackiej. Trzeba pamiętać, że Toskania, Florencja były kolebką późniejszego języka narodowego, a Dante Alighieri, Francesco Petrarca i Giovanni Boccacio stanowią trzy filary tego języka.
Poemat przedstawia wizję wędrówki Dantego przez zaświaty – Piekło, Czyściec i Raj, gdzie zgromadzone są dusze ludzi skazanych na męki, ludzi skazanych na oczekiwanie lub mogących dostąpić chwały u boku Boga. Po każdej z trzech części zaświatów poetę oprowadzają inne osoby i są to po kolei: Wergiliusz (71-21 p.n.e.) literacki „ojciec” Dantego, przewodnik po Piekle i Czyśćcu, reprezentuje mądrość i poezję świata starożytnego, a znalazł się w pierwszym kręgu Piekła, bo nie był ochrzczony, Matylda, która była obiektem uczuć Dantego po śmierci Beatrycze, w Czyśćcu symbolizuje ideał życia aktywnego (vita activa), Beatrycze zmarła ukochana Dantego, przewodniczka po Raju jest alegorią miłości i symbolem życia kontemplacyjnego (vita contemlativa) i drugi przewodnik po Raju święty Bernard z Clairvaux (1090-1153) nazywany „ostatnim z ojców kościoła”. Imię Beatrycze oznacza ubłogosławiająca, czyniąca zbawionym, przynosząca szczęście.
Pomysł wędrówki w zaświaty (zwany katabazą) Dante zaczerpnął od swoich poprzedników – motyw ten pojawia się w literaturze starożytnego Rzymu, a bezpośrednią inspiracją Dantego była „Eneida” Wergiliusza. Dante rozwinął ten motyw w obszerny poemat, czyniąc samego siebie głównym bohaterem, chociaż należy mieć świadomość, że w poemacie mamy do czynienia z dwoma wcieleniami Dantego – po pierwsze bohatera, który wędruje po zaświatach, po drugie narratora, który z perspektywy czasu opowiada historię swojej wędrówki.
Fakty i wydarzenia Boskiej Komedii rozgrywają się w 1300 r., który to rok jako jubileuszowy był uroczyście obchodzony przez Kościół. Akcja rozpoczyna się w nocy z 7 na 8 kwietnia, czyli z Wielkiego Czwartku na Wielki Piątek.
Każdą z ksiąg kończy słowo: gwiazdy – stelle, które są symbolem naszego nieśmiertelnego ducha wchodzącego coraz wyżej do najwyższego dobra i wiekuistej prawdy, jakimi są: Niebo i Bóg.
Zgodnie z wyznaniem samego autora w zbiorze poezji Życie Nowe, napisał on „Boską Komedię” po to, aby oddać hołd swojej zmarłej ukochanej, Beatrycze, aby pokazać światu ogromną miłość, jaką do niej żywi. Jak uświadomiła nam Maja, Dante zobaczył Beatrycze Portinari (o ile to ona była pierwowzorem, bo nigdy nie wymienił jej nazwiska) prawdopodobnie tylko raz na jakimś moście i to wystarczyło, żeby trafiła go strzała amora na zawsze, zwłaszcza, że Beatrycze zmarła w młodym wieku (25 l.) i pozostała symbolem wielkiej niespełnionej, czystej miłości.
Dla poety nie ulegało wątpliwości, że Beatrycze swoim krótkim życiem ziemskim zasłużyła sobie na Raj. Także po śmierci pomaga Dantemu w krytycznych momentach wędrówki po zaświatach. Nowa Beatrycze łączy w sobie cechy ludzkie i niebiańskie. Jest uosobieniem wszystkiego, co piękne, czyste i dobre. Miłość do Beatrycze pozwoliła Dantemu zrozumieć błędy dotychczasowego życia i wyzwolić się z grzechu. Z początkowo realistycznie przedstawionej żywej pięknej kobiety przemienia się z czasem w chrześcijańską świętą, istotę uduchowioną, pośredniczkę między człowiekiem a Bogiem. Dzięki Beatrycze Dante oczyszcza swą duszę z grzechów i wznosi się na najwyższy dostępny człowiekowi poziom duchowy.
Kolejną motywacją do napisania poematu było pragnienie wskazania ludzkości drogi do odrzucenia występnego życia. Jest to więc motywacja moralistyczno–religijna, typowa dla średniowiecza: pędząc żywot wygnańca Dante był przekonany, że ludzkość zbłądziła. Był tu wątek biograficzny, bo to nie jest przypadek, że Dante skazał na tortury piekielne swoich politycznych oponentów, nie wyłączając papieża. Być może chciał odstraszyć ludzi od grzechów wizjami okropnych kar, jakie czekają ich po śmierci w Piekle oraz zachęcić do cnotliwego życia przez ukazanie wizji Raju jako miejsca wiecznego szczęścia. Podróż Dantego przez Piekło może być też interpretowana jako podróż w głąb samego siebie, w mroczne otchłanie podświadomości.
Zasadniczo, „Boska komedia” jest utworem wybitnie średniowiecznym, napisanym sto lat przed początkiem renesansu. Przedstawia ówczesną summę wiedzy i wizję świata niczym czternastowieczna encyklopedia.
O przynależności do średniowiecza świadczy:
* data powstania,
* filozofia teocentryczna
* alegoryczność i symbolika
* magia liczb
* nawiązanie do Apokalipsy i innych ksiąg biblijnych.
Niemniej poemat Dantego zawiera też cechy typowe dla literatury renesansowej. Możemy do nich zaliczyć:
* rezygnację z anonimowości, autor podpisał swoje dzieło
* świeckość autora – w średniowieczu pisali głównie duchowni, choć nie tylko
* indywidualizm odczuwania – bohater nieraz współczuje potępionym
* użycie języka narodowego – chociaż po włosku pisano już w XIII wieku (por: Szkoła sycylijska)
* nawiązanie do poezji antycznej, przedstawienie Wergiliusza jako najwyższego autorytetu w sprawach wiedzy
* zaangażowanie w życie polityczne i obywatelskie.
Maja czytała nam fragment ze wstępu Jarosława Mikołajewskiego i ponieważ zapomniałam poprosić Maję o pożyczenie książki to pomyślałam, że przecież żaden problem, bo wypożyczę w bibliotece, albo zajadę do Empiku i przejrzę. I tu zaskoczenie – książki nie ma w żadnej z kilkunastu bibliotek na Ochocie (mam nadzieję, że będzie), a we wszystkich Empikach książka szybko się sprzedała i można ją zamówić tylko przez internet! Bardzo mnie to jakoś ucieszyło.
Jednak w związku z nieposiadaniem przeze mnie nowego wydania poematu, nie będzie cytatów, które przytaczała nam Maja, ale będą cytaty z innych tłumaczeń. Wiem, że nic nie zastąpi oryginału, ale może to zachęci kogoś do sięgnięcia jednak do nowego przekładu:)
Jarosław Mikołajewski, który wraz ze studentami doszedł do wniosku, że tłumaczenie rymowane odbiega od oryginału, powiedział o swoim dokonanym już przekładzie, że jest brzydki.
Fragment wywiadu: Działałeś czasem wbrew sobie? Na przykład kusiło cię, żeby coś poprawić, wygładzić, uładnić?
– Boże, przez cały czas. Zazwyczaj kusiło mnie, żeby sformułować coś zgrabniej, ładniej. Innym słowem. Ale wracałem uparcie do brzydoty przekładu, choć czasami okazywała się ona swoiście piękna. A może ona po prostu jest piękna? Nie wiem. W każdym razie dość często próbowałem, żeby było równie dosłownie, ale jednak strawniej. Po czym wycofywałem się ze wstydem.
Maja zaskoczyła nas, bo rozdała wszystkim kartki z narysowanymi kręgami piekielnymi i typami ludzkimi o paskudnych cechach, których mieliśmy umieścić w poszczególnych kręgach. Potem podała nam „typowania” Dantego i konfrontowaliśmy je z naszymi. Słychać było czasami radosne reakcje kiedy komuś udało się trafić w porządek Piekła wg Dantego. To był świetny pomysł i ciekawa zabawa, chociaż piekielna.
Za najcięższy grzech Dante uznał zdradę ojczyzny. Najcięższe męki cierpią trzej najwięksi zdrajcy w dziejach ludzkości: Judasz (zdrajca Jezusa Chrystusa) oraz Brutus i Kasjusz (zdrajcy i mordercy Juliusza Cezara).
Piekło
Słynny napis na bramie do Piekła brzmi:
Lasciate ogni speranza, voi ch’entrate – Porzućcie wszelką nadzieję, wy, którzy wchodzicie
Piekło ma kształt gigantycznego, składającego się z dziewięciu kręgów leja zwężającego się ku dołowi; na każdym kręgu piekielnym osadzeni są coraz więksi grzesznicy, a na samym dnie jest Lucyfer – pierwszy archanioł, który pychą zgrzeszył przeciwko Bogu. Maja powiedziała, że sam dół Piekła jest zamarznięty, na co Ela stwierdziła: To nie dla mnie! czym nas rozbawiła.
Za bramą piekła znajduje się Przedpiekle – miejsce przeznaczone dla gnuśnych, którym za życia równie obojętne było dobro jak i zło. Wśród nich Dante spotyka postać, która skaziła się „wielką odmową”, mógł to być Celestyn V, który zrezygnował z urzędu papieża, torując drogę Bonifacemu, który doprowadził do wygnania Dantego lub Poncjusz Piłat. Za Acherontem, przez który Charon przewozi dusze, zaczynają się kręgi piekielne, które mają następującą strukturę:
Krąg I (Pieśń IV) – Limbo, znajdują się tu dusze dzieci nieochrzczonych oraz ludzi dobrych i sprawiedliwych, którzy nie zostali ochrzczeni. Nie doznają oni cierpienia, lecz nieustannie towarzyszy im uczucie tęsknoty. Wśród nich znajdują się cnotliwi poganie, mistrz poetów Homer, ludzie pióra: Horacy, Owidiusz, filozofowie: Sokrates, Platon, Arystoteles, Awicenna, Awerroes, Juliusz Cezar, a także bohaterowie mityczni: Hektor i Eneasz. Wszyscy oni są wykluczeni z Nieba tylko dlatego, że nie poznali Jezusa Chrystusa.
Krąg II (Pieśń V) – pod strażą Minosa znajdują się dusze ludzi, którzy nie potrafili zapanować nad zmysłami. Tutaj Dante spotyka Dydonę, Kleopatrę, Semiramidę, Achillesa, Tristana oraz parę kochanków Paolo Malatestę i Franceskę da Rimini. Ich historia była inspiracją dla wielu następców Dantego. W całym Piekle kary potępieńców związane są z grzechami przez nich popełnionymi na zasadzie contrapasso, tj. podobieństwa lub przeciwieństwa. Targanych przez zmysły za życia, po śmierci targa wichura.
Krąg III (Pieśń VI) – pod strażą Cerbera, są ci, którzy nie znali umiaru w jedzeniu i piciu.
Krąg IV (Pieśń VII) – skąpcy i rozrzutnicy są tu strzeżeni przez Plutona – uosobienie gniewu.
Krąg V (Pieśń VII–VIII) – znajduje się za krwawą rzeką Styks, przez którą przeprawia Flegiasz. Dante spotyka tu potępionych za gniew, zazdrośników, ludzi leniwych i pesymistów.
Krąg VI (Pieśń IX–XI) – dusze heretyków leżą tu w płonących grobach, wśród nich znajdują się między innymi Epikur i cesarz Fryderyk II, oskarżani w średniowieczu o zaprzeczanie idei istnienia duszy.
Krąg VII (Pieśń XII–XVII) – należy do piekła dolnego. Przebywają w nim dusze gwałtowników wobec bliźnich, siebie samych i przeciw Bogu, naturze oraz sztuce. Do pierwszej kategorii należą, strzeżeni przez Minotaura tyrani, jak np. Dionizjos I z Syrakuz i mordercy, pływają oni w rzece gorącej krwi – Flegetonie. W drugim jarze tego kręgu są szarpani przez harpie, zamienieni w drzewa, samobójcy. W trzecim jarze ognisty deszcz pada na bluźnierców przeciwko Bogu. Podobna kara spotyka gwałtowników, lichwiarzy, sodomitów (w ostatniej grupie jest znany literat włoski i nauczyciel Dantego, Brunetto Latini).
Krąg VIII (Pieśń XVII–XXX) – miejsce strzeżone przez potwora Geriona, zwane Złymi Dołami, dzieli się na 10 czeluści. Rezydują tu i cierpią rozmaite męki stręczyciele, uwodziciele i pochlebcy, symonici (także papież Mikołaj III), wróżbici, oszuści, hipokryci, złodzieje, fałszywi doradcy, mąciciele i siewcy niezgody oraz fałszerze. W ósmej czeluści spotyka Dante m.in. żądnego wiedzy Ulissesa (Odyseusza), a także Mahometa
Krąg IX (Pieśń XXXI–XXXIV) – jest wielką, strzeżoną przez Gigantów studnią. Dzieli się na cztery strefy. Pierwsza jest przeznaczona dla zdrajców bliskich, druga dla zdrajców ojczyzny. Jest wśród nich hrabia Ugolino, którego historia należy do najbardziej znanych fragmentów poematu. W trzeciej strefie leżą pod lodem ci, którzy zawiedli zaufanie swych gości. W ostatniej, na dnie piekła w towarzystwie odrażającego Lucyfera cierpią zatopieni w lodowym jeziorze o nazwie Kocyt zdrajcy swych dobroczyńców – Judasz – zdrajca Jezusa, oraz Brutus i Kasjusz – zdrajcy Cezara.
Czyściec
Posiada konstrukcję odwrotną do Piekła, jest zbudowany w kształcie stożka, piramidy, która jest drogą do Raju. Jest wzniesieniem położonym na antypodach Jerozolimy, po tarasach którego pną się pokutujące dusze. Jest siedem regionów w kształcie tarasów – pycha, zawiść, gniew, lenistwo, skąpstwo, żarłoczność, zmysłowość. Stopnie Czyśćca odpowiadają porządkowi grzechów – za najcięższe pokutuje się na najniższych tarasach góry czyśćcowej, na której szczycie znajduje się Raj Ziemski. Dusze, które nie zasługują na Raj, ponieważ nie dotrzymały przysiąg i umów, będą tu przebywać do momentu odkupienia swojej winy i w przeciwieństwie do mieszkańców Piekła, mogą liczyć na zbawienie.
Dante wędruje na wierzchołek Czyśćca, gdzie opuszcza go Wergiliusz.
Raj
Raj po którym Dantego oprowadza jego ukochana – Beatrycze oraz św. Bernard z Clairvaux, ma inną budowę i składa się z dziewięciu przezroczystych sfer niebieskich rozrzuconych w kosmosie. Są one umieszczone na planetach i panują w nich różne stopnie szczęścia.
Kolejne nieba, poczynając od Ziemi:
niebo Księżyca, w którym przebywają dusze ludzi, którzy nie wypełnili swoich ślubów,
niebo Merkurego, w którym przebywają dobroczyńcy,
niebo Wenus, w którym przebywają ludzie miłujący,
niebo Słońca, w którym Dante spotyka uczonych, na przykład św. Tomasza z Akwinu,
niebo Marsa, które tworzą bojownicy za wiarę,
niebo Jowisza, w którym Dante spotyka dusze ludzi sprawiedliwych,
niebo Saturna, w którym przebywają dusze ludzi kontemplatywnych,
niebo gwiazd stałych, w którym znajdują się dusze ludzi, którzy odkupili swoje grzechy męką Jezusa Chrystusa,
niebo Primum Mobile
Dalej znajduje się Empireum i siedziba Boga promienistej światłości, w której centrum jest Bóg, otoczony Aniołami i duszami wybranych, tworzącymi Różę Niebiańską.
Po omówieniu budowy zaświatów Maja przybliżyła nam w skrócie przebieg wędrówki Dantego po Piekle, Czyśćcu i Raju.
Na początku utworu będący „w życia wędrówce, na połowie czasu” poeta znajduje się w głębi ciemnej puszczy, która jest alegorią duszy zagubionej w mroku grzechu. Za połowę życia Dante uważa 35 lat. Powrót uniemożliwiają mu trzy bestie: lew (alegoria pychy), pantera (rozwiązłość), wilczyca (chciwość). Zrozpaczonemu Dantemu ukazuje się Wergiliusz, który ofiarowuje mu się jako przewodnik przez zaświaty, gdyż jest to jedyna droga, którą może on opuścić puszczę.
Plan wydarzeń
Piekło
Zagubiony w lesie poeta spotyka ducha Wergilego, który ofiaruje się być przewodnikiem poety.
W nocy z Wielkiego Czwartku na Wielki Piątek poeci rozpoczynają wędrówkę przez Piekło.
Poeci przekraczają bramy Piekła.
Charon przeprawia bohaterów przez Acheront.
Dante zwiedza Przedpiekle (Limbo).
Poeci przechodzą przez drugi krąg, którego strzeże Minos.
Bohaterowie odwiedzają rejony, gdzie przebywają potępieni za grzech łakomstwa i grzech rozpusty.
Dante i Wergiliusz przechodzą przez krąg czwarty (rozrzutnicy i skąpcy) oraz przez krąg piąty i zbliżają się do Styksu.
Poeci przechodzą przez rejon, gdzie znajdują się gwałtownicy i leniwi. Flegiasz przewozi ich przez Styks i poeci docierają pod bramy miasta.
Wysłannik nieba otwiera wrota miasta Disa i poeci wchodzą do szóstego kręgu, gdzie przebywają heretycy.
Poeci przechodzą przez krąg siódmy – miejsce pobytu gwałtowników.
Gerion przewodzi poetów do kręgu Malebolge (krąg ósmy).
Gigant Anteusz przenosi poetów na dno ostatniego kręgu.
Dante i Wergiliusz schodzą na dno Piekła (Giudecca), gdzie króluje Lucyfer.
Czyściec
Poeci znajdują się w przedsionku Czyśćca.
Bohaterowie obserwują przybycie dusz do Czyśćca.
Poeci wędrują ku wrotom Czyśćca.
Poeci przechodzą przez pierwszy rejon Czyśćca.
Dante i Wergiliusz przechodzą do kolejnego kręgu, gdzie znajdują się zazdrośnicy.
Poeci wchodzą do kolejnego kręgu (gniewni).
Bohaterowie przechodzą przez kolejny rejon – miejsce pokuty opieszałych.
Poeci wchodzą do rejonu skąpców i obłudników.
Do poetów dołącza duch poety rzymskiego – Stacjusza.
Bohaterowie przechodzą do kolejnego kręgu (miejsce pokuty łakomych).
Poeci dochodzą do rejonu, gdzie przebywają ci, którzy zgrzeszyli zmysłowością.
Bohaterowie przechodzą przez krąg sodomitów i rozpustników.
W drodze do Raju Ziemskiego bohaterowie przechodzą przez zaporę z ognia.
Poeci przechadzają się po Raju Ziemskim.
Wergiliusz znika, pojawia się Beatrice.
Beatrice wypomina Dantemu jego grzechy i namawia go do pokuty.
Dante, oczyszczony z grzechów, przygotowany jest do podróży do Raju.
Raj
Beatrice wyjaśnia Dantemu strukturę wszechświata.
Beatrice objaśnia poecie istotę plam księżycowych oraz wpływ gwiazd na życie ludzkie.
Dante i Beatrice przybywają na księżyc.
Beatrice wyjaśnia Dantemu reguły rozmieszczenia dusz na planetach.
Beatrice określa problemy związane z niewypełnianiem ślubów.
Beatrice i Dante przybywają na planetę Merkury.
Beatrice objaśnia Dantemu podstawowe prawdy wiary.
Bohaterowie przenoszą się na Wenus.
Beatrice i Dante wznoszą się ku słońcu (miejsce pobytu wielkich myślicieli).
Beatrice prowadzi Dantego na Marsa.
Bohaterowie przenoszą się na planetę Jowisz.
Beatrice i Dante docierają do Saturna.
Bohaterowie wzlatują do nieba gwiazd stałych.
Dante zdaje przed św. Piotrem egzamin z zasad prawd wiary.
W ósmym niebie Dante kontynuuje egzamin.
Bohater zdaje egzamin z miłości.
Adam odpowiada na pytania poety – wędrowcy przenoszą się do dziewiątego nieba – Primum Mobile, gdzie Dante prowadzi rozważania filozoficzne.
Dante i Beatrice docierają do dziesiątego nieba – Empireum, gdzie przebywa Bóg.
Beatrice opuszcza Dantego, zastępuje ją św. Bernard, Dante ogląda apoteozę Matki Boskiej.
Dante ogląda święte dusze, widzi Archanioła Gabriela i gloryfikację Matki Boskiej.
W wielkiej wizji Dante kontempluje Boga.
Część Raj kończy modlitwa św. Bernarda do Matki Boskiej o wyjednanie Dantemu u Boga łaski, aby mógł Go zobaczyć. Prośba zostaje spełniona – poeta w olśnieniu dostrzega boską esencję. Dante dotarł do Boga i zobaczył Go jako białą różę.
Maja czytała różne fragmenty z poematu i po kilku opisach dantejskich scen z Piekła, które mroziły krew w żyłach, powiedziałam na pocieszenie, że na pewno nie umieszczę ich w raporcie, na co Janusz rzucił hasło: tylko rajskie!, a Boguś stwierdził, że jest głodny:) Ela natychmiast zapytała: a łakomi gdzie są? wywołując śmiech.
W pewnym momencie Maja poprosiła nas o losowanie kopert rozłożonych na środku stołu i Boguś powiedział, że to jest losowanie kręgów, które już kojarzyły nam się tylko z kręgami piekielnymi (i niektórym z głodem). Wybuchnęliśmy śmiechem, ale zawartość kopert uspokoiła nas, bo były to różne cytaty z „Boskiej Komedii”, ale w innych tłumaczeniach i niektóre cytaty były znane, a niektóre z nich były naprawdę budujące.
Przy okazji podam polskich wcześniejszych tłumaczy poematu – najbardziej znany to Edward Franciszek Porębowicz (1862-1937) polski romanista, poeta, tłumacz i monografista Dantego. W 1899 r. został profesorem nadzwyczajnym i objął katedrę filologii romańskiej we Lwowie. Był też znakomitym poetą i tłumaczem największych arcydzieł literatury zachodniej, znanym zwłaszcza z tłumaczenia “Boskiej Komedii” i “Życia nowego” Dantego. Jest też autorem monografii o Dantem i o św. Franciszku. Został pochowany w grobowcu rodzinnym na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie. Pozostali znani tłumacze (niekoniecznie z włoskiego) to Ignacy Krasicki, Adam Mickiewicz, Cyprian Kamil Norwid, Julian Korsak, Stanisław Barańczak, Alina Świderska, Tomasz Łubieński, Agnieszka Kuciak.
Oto cytaty z wylosowanych kopert, które Maja przeplatała cytatami z przekładu Jarosława Mikołajewskiego, a Małgosia w tzw. międzyczasie zapytała Mai: i Ty to wszystko zrozumiałaś? Maja odpowiedziała: nie i Mikołajewski też nie rozumiał.
1. Przy wyjściu z PIEKŁA
Przewodnik i ja tym ukrytym szlakiem
weszliśmy, by wrócić do jasnego świata,
i nie dbając o to, by mieć jakiś spoczynek,
weszliśmy, on pierwszy, a ja drugi,
aż ja zobaczyłem piękne rzeczy,
które niesie niebo, przez okrągły otwór.
I wtedy wyszliśmy, by zobaczyć GWIAZDY.
2. Przy wyjściu z CZYŚĆCA
Gdybym ja, czytelniku, miał więcej miejsca
do zapisania, ja jeszcze chętnie wyśpiewałbym w części
słodkie picie, które nigdy by mnie nie nasyciło,
lecz przez to, że pełne są wszystkie karty
przeznaczone na tę drugą pieśń,
nie pozwala mi dalej iść wędzidło sztuki.
Ja wróciłem od przeświętej fali
odnowionej tak jak świeże rośliny
odświeżone przez świeżą gałązkę,
czysty i gotowy, by wspiąć się do GWIAZD.
3. Przed opuszczeniem RAJU
Jaki jest geometra, który cały się trudzi
mierzeniem koła, i nie znajduje,
myśląc, tej zasady, której on szuka,
taki ja byłem na to nowe widzenie –
chciałem widzieć, jak się dostosował
obraz do okręgu i jak tam się mieści,
lecz własne pióra nie były do tego,
i oto mój umysł został rażony
błyskawicą, w której przyszła jego wola.
Wysokiej fantazji zabrakło tu mocy,
lecz już obracała moim pragnieniem i wolą,
tak jak kołem, które równomiernie się kręci,
miłość, co porusza słońce i inne GWIAZDY.
Lasciate ogni speranza, voi ch’intrate. (wł.)
Ty, który wchodzisz, żegnaj się z nadzieją.
Inne tłumaczenie: Porzućcie wszelką nadzieję, którzy tu wchodzicie.
Nic tak nie boli,
jak chwile szczęścia wspominać w niedoli.
Skonałem z wiarą w miłosierdzie Boga.
Grzech mój był wielki, lecz bożej dobroci
Nieogarnione, tak wielkie ramiona
Wszystkich obejmą, kto się do nich zwróci.
Im doskonalszy jest byt, tym mu więcej Dobro dogodzi, a Zło dokuczy.
Lecz tam przyrody słuchać nie umieją,
Czyniąc kapłanem, kto stworzon do miecza,
A królem, kto miał zostać kaznodzieją.
Na błędnych ścieżkach jest stopa człowieka.
Dusz obojętnych nie chce ani niebo, ani piekło.
Ci, którzy sądzą, że pieniądz wszystko może,
Są zdolni wszystko zrobić, by go mieć.
Dobrze ten schował, kto schował w pamięci.
Pójdź ze mną, a ludzie niech mówią dalej.
Nie ma dotkliwszej boleści
niźli dni szczęścia wspominać w niedoli.
A kto na ziemi po krótkim przechodzie
Bez wieńca sławy położy się w grobie
Ten tyle śladu zostawi po sobie,
Co dym w powietrzu, co bańka na wodzie.
Najbardziej gorące miejsce w piekle jest zarezerwowane dla tych, którzy w okresie kryzysu moralnego, zachowują swą neutralność.
Prawda do kłamstwa jest podobna z twarzy.
Więcej ludzi żyje według zmysłów, niż podług rozumu.
Najgorętsze miejsce w piekle szykowane jest nie tym, którzy zabijają, ale tym, którzy się bezczynnie temu przyglądają.
Bieda to bolesna, nikczemna, okrutna prześladowczyni.
W tym wiedza twoja cię pouczy:
Im doskonalszy jest byt, tym mu więcej
Dobro dogodzi, a boleść dokuczy.
Ten doczeka duszy potępienia,
Kto się pozbywa sam miłości czystej dla rzeczy marnej.
Dla rozkoszy cienia.
Nigdy nasz rozum nie będzie w dosycie,
Jeśli go Prawda Boża nie ucieszy,
Nad którą nie ma prawdy we wszechbycie.
Źle jest być sługą Amora, bo im wierniej mu się służy, tym boleśniejsze trzeba znosić ukłucia.
Mocny jak wieża bądź, co się nie zegnie,
Chociaż się wicher na jej szczyty wali.
Wczorajsza róża istnieje tylko z imienia, imiona tylko puste pozostały.
Niech wam wystarczy wierzyć, że tak jest, a nie dociekać, dlaczego jest.
Mało kocha ten, kto potrafi wyrazić słowami, jak bardzo kocha.
Nadzieja przychodzi do człowieka z drugim człowiekiem.
Miłość jest pierwszą wśród nieśmiertelnych rzeczy.
Miłość jest najwyższą siłą wszechświata, to ona wprawia w ruch gwiazdy.
Maja, po niemal półtoragodzinnej prezentacji zebrała wielkie zasłużone brawa!
Przypisy
- Zdjęcie tytułowe – https://lente-magazyn.com/o-nowym-przekladzie-boskiej-komedii-dantego-jaroslaw-mikolajewski-w-12-zdaniach/
- https://it.wikipedia.org/wiki/Divina_Commedia
- https://www.dwutygodnik.com/artykul/9786-tesknota-za-czyms-wielkim.html
- https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/2802539,Kod-Boskiej-komedii-i-inne-tajemnice-Dantego
- https:// sztukater.pl/ksiazki/item/6118-il-libro-segreto-di-dante.html
- https://aleklasa.pl/liceum/c300-lektury/boska-komedia-dantego
- https://libreriamo.it/frasi/tre-cose-ci-sono-rimaste-la-bufala-dellaforisma-attribuito-a-dante/
- https://wolnelektury.pl/media/book/pdf/boska-komedia.pdf
- https://www.firenzepost.it/2016/12/08/firenze-dante-alighieri-ebbe-tre-figli-maschi-anche-giovanni-prima-di-jacopo-e-pietro-la-prova-allarchivio-di-stato/
