Kolejnym tematem historycznym inspirowanym wykładem prof. Pawła Janiszewskiego w ramach Studium Filozofii i Historii Idei WSFT w Centrum Łowicka, jaki przedstawiła nam Maja, była polityka w starożytnym Rzymie: od Republiki do Cesarswa czyli jak to się stało, że upadła silna republika i zamieniła się w dyktatorskie cesarstwo. Był to okres w historii starożytnego Rzymu trwający od upadku królestwa w 509 p.n.e do początku cesarstwa w 27 p.n.e. Przełomowym wydarzeniem było zdobycie w roku 396 p.n.e. wielkiego etruskiego miasta Veii, o czym Maja referowała wcześniej. Miasto zostało zniszczone, a jego mieszkańcy wymordowani lub sprzedani w niewolę i cała jego ziemia uprawna została rozdzielona, przy czym zobowiązano posiadaczy ziemi do służby wojskowej, dzięki czemu w ciągu 30 lat Rzymianie mieli 30-tysięczną armię.
Armia antycznego Rzymu podlegała od początku swojego istnienia wielu przeobrażeniom.
Wraz z ukształtowaniem się państwa rzymskiego, wojsko tworzone było przez najbogatszych obywateli. Z czasem zaczęło się to zmieniać, ponieważ wystąpił problem z rekrutacją do legionów i w wyniku zmian w rekrutacji w armii dominować zaczęły najbiedniejsze warstwy Rzymu. Ostatecznie armia ukształtowała się w II wieku p.n.e., kiedy to powołana została armia zawodowa z wypłacanym żołdem. Obywatele zaczęli traktować służbę wojskową jako zawód, a weterani dostawali ziemię i dzięki takim rozwiązaniom tłumy zasiliły legiony (jeden legion 5-6 tys. żołnierzy). W I wieku p.n.e. armia stała się jedynym czynnikiem siły w państwie rzymskim w myśl zasady: kto ma armię ten ma władzę. Profesjonalna armia z czasem zaczęła być uważana przez konsulów za ich gwardię przyboczną.
Problemem starożytnego Rzymu była ogromna liczna napływających niewolników, bo w żadnym starożytnym państwie niewolnictwo nie było tak bardzo rozwinięte jak w Rzymie. Stałym i niewyczerpanym źródłem napływu niewolników były wojny zaborcze.
W 72 r. p.n.e wybuchło największe w dziejach Rzymu powstanie niewolników pod wodzą gladiatora Spartakusa. Bunt niewolników ogarnął całą środkową i południową Italię, co wywołało w Rzymie wielkie zaniepokojenie, ale ostatecznie powstańcy zostali rozgromieni przez wojska rzymskie pod wodzą Marka Krassusa.
Pojawił się Pompejusz, o którym można powiedzieć, że w latach 66-62 p.n.e., po stworzeniu całego systemu państw zależnych politycznie i finansowo od Rzymu, stał się faktycznym panem imperium rzymskiego. Po uregulowaniu spraw na Wschodzie, w roku 62 p.n.e. powrócił do Rzymu i odbył triumf w 61 roku p.n.e., Senat jednak, obawiając się wciąż rosnącego autorytetu Pompejusza, odmówił mu zatwierdzenia jego zarządzeń na Wschodzie i nadania ziemi weteranom.
W tej sytuacji zawarł z Cezarem i Krassusem w 60r p.n.e. tajne porozumienie czyli I triumwirat, ale w roku 52 p.n.e. dokonał się decydujący zwrot w relacjach na linii Pompejusz – Cezar, kiedy to Pompejusz został wybrany jednym konsulem. Tym samym triumwirat, który w praktyce przestał istnieć wraz ze śmiercią Krassusa, został definitywnie zerwany.
Jedynym zadaniem Pompejusza w zaistniałej sytuacji, w celu zdobycia pełnej niezagrożonej niczym władzy, było zniszczenie Juliusza Cezara. W tym celu jego pierwszym krokiem wymierzonym przeciwko dawnemu sprzymierzeńcowi było przeprowadzenie ustawy, która m. in. nakazywała osobiste ubieganie się o urząd konsula. Cezar zamierzał ubiegać się o konsulat na kolejny rok (48 p.n.e.) przy jednoczesnym zachowaniu prowincji oraz wojsk, co gwarantowała mu ustawa, uchylona jednak na zgromadzeniu ludowym za sprawą Pompejusza.
Cezar wiedział, że w momencie końca jego kadencji jako konsula, stanie się zwykłym obywatelem. Dodatkowo miał zrzec się swoich prowincji oraz zwierzchnictwa nad armią, co de facto pozostawiałoby go bez obrony przed wrogami. Ponadto senat zignorował veto wobec wrogiej mu ustawie.
Cezar w takiej sytuacji wyruszył bezpośrednio na Rzym i na czele jednego legionu przekroczył w 49 r. p.n.e. graniczną rzeczkę Rubikon, podobno wypowiadając przy tym słowa „Kości zostały rzucone” (Alea iacta est). Przeprowadzając wojsko przez granice Rzymu, wypowiedział tym samym wojnę senatowi oraz przede wszystkim Pompejuszowi.
W tej wojnie domowej Pompejusz wyznawał zasadę: „Kto nie jest ze mną, jest przeciwko mnie”, natomiast Cezar: „Kto nie jest przeciwko mnie, jest ze mną” i dawało to nadspodziewane efekty.
Juliusz Cezar, po pokonaniu Pompejusza, posiadał już ugruntowaną władzę w Rzymie i de facto samodzielnie rządził w Imperium. Od 59 roku p.n.e. był pięciokrotnie wybierany konsulem i trzykrotnie dyktatorem. Ostatecznie w 44 roku p.n.e. został mianowany dożywotnio dyktatorem wieczystym.
Coraz częściej plotkowano o planach Cezara, który chciał obwołać się królem Rzymu. Kiedy jednak tytułowano go królem Rzymu odpowiadał: „Cezarem jestem, nie królem”.
Jeden z członków kolegium piętnastu mężów tj. kolegium do zasięgania rad ksiąg sybilińskich zgłosił wniosek uznania Cezara za króla, gdyż jak mówiły święte księgi, jedynie król mógł pokonać Partów, a Cezar w tym czasie planował właśnie inwazję na wschód.
Wszystkie te wydarzenia przyspieszyły decyzję spiskowców o zamordowaniu Cezara.
Na czele opozycji wobec Cezara stanął Longinus i Brutus. Longinus był związany wcześniej z obozem Pompejusza, ale poddał się Cezarowi jednocześnie głośno wyrażając wobec niego swoją niechęć natomiast Brutus, który był przyjacielem dyktatora, z upływem czasu zaczął go nienawidzić, choć właśnie, z łaski Cezara, został pretorem.
Podczas zebrania senatu 15 marca 44 r. p.n.e. w Idy Marcowe tj. w dniu święta poświęconemu rzymskiemu bogowi wojny – Marsowi, Cezar został zasztyletowany przez skrytobójców (ok. 60 zamachowców), w tym m.in. Brutusa, który zadał ostatni śmiertelny cios i stąd słynne: “I ty Brutusie przeciwko mnie”.
W marcu 44 r. p.n.e. trwały prace remontowe w budynku senatu, a politycy zbierali się w teatrze Pompejusza, w części portyku zwanej Curia Pompea. To właśnie tu, w rejonie dzisiejszego Largo Argentina (zdj), spiskowcy zadali śmiertelne ciosy swojemu przeciwnikowi. Potwierdziły to wykopaliska archeologiczne, które zakończyły się w 2012 roku. Ciekawostką jest, że ten rzymski plac znany jest przede wszystkim miłośnikom kotów, które szczególnie chętnie wylegują się tam w promieniach słonecznych. Niektórzy uważają przy tym, że koty przywiozła do Wiecznego Miasta sama kochanka Cezara – Kleopatra.
Marek Antoniusz wygłaszając mowę po śmierci Cezara i mówiąc “nie przyszedłem tu, aby chwalić Cezara”, mijał się z prawdą. Przyszedł tu właśnie, aby chwalić Cezara, przypomnieć jego hojność dla plebsu i przeczytać jego testament dający każdemu obywatelowi Rzymu 75 sestercji (1 denar = 4 sestercje). Płomienna mowa pogrzebowa poruszyła tłumy, przypomniała zasługi Cezara i skierowała gniew ludu przeciw jego zabójcom, którzy stali wraz z Markiem Antoniuszem ramię w ramię podczas pogrzebu.
Nastąpił potworny chaos, a porozumienie pomiędzy Oktawianem, Markiem Antoniuszem i Markiem Lepidusem zawarte w 43 r. p.n.e. czyli II triumwirat zostało powołane w celu uporządkowania sytuacji w Rzymie po śmierci Gajusza Juliusza Cezara i ukarania jego zabójców, którzy rzeczywiście zginęli w ciągu kilku lat z rąk pogromców, albo własnych i m.in. Brutus popełnił samobójstwo.
Triumwirom przyznano szerokie kompetencje, które obejmowały nie tylko Rzym oraz Italię, lecz także Imperium Romanum. Podział imperium zmieniał się kilkukrotnie. Italia miała być prowincją wspólną, Oktawian miał dopilnować przydziału ziemi w Italii weteranom. Triumwirat rozpadł się po usunięciu Lepidusa w roku 36 p.n.e. W 32 p.n.e. doszło do wojny między Markiem Antoniuszem i Oktawianem. W następnym roku Antoniusz przegrał bitwę pod Akcjum, a następnie popełnił samobójstwo (30 p.n.e.).
Oktawian August (wnuk siostry Juliusza Cezara i jego adoptowany testamentem syn) 16 stycznia 27 p.n.e. został jedynowładcą i pierwszym cesarzem Rzymu.
Oglądaliśmy mapę rzymskiego imperium, podziwiając ogrom terytorium, a Maja zapowiedziała, że ciąg dalszy historii starożytnego Rzymu nastąpi po kolejnym wykładzie prof. Januszewskiego.
Przypisy
1. https://historia.org.pl/2010/05/23/rzym-od-monarchii-przez-republike-do-cesarstwa-przyczyny-zmian-ustrojowych/
2. https://pl.wikipedia.org/wiki/Cesarstwo_Rzymskie
3. https://antyczny.blog/2017/10/07/spartakus-gladiator-ktory-zatrzasl-rzymem/
4. Imperium Rzymskie w czasach największego rozkwitu (Wikimedia Commons)
